|Homepage|

|Knjiga čitanja i zaborava|

|Tranzitorij 2007|

[Disclosure I]

 

Ukradena potencija

Nasuprot manifestnoj konstelaciji filma u kojoj je moć seks — tom triku nasjeda filmska kritika. ali i junakinja filma koja nije pročitala “unutrašnji” scenario — samo se muškarac-objekt prisile drži načela da je seks moć i samo ga to interno uvjerenje iz pozicije objektiviranog subjekta prevodi u poziciju subjekta djelovanja.

 

Da hollywoodska produkcija doista revno prati američku društvenu scenu, kako često u svojim analizama ističe Slavoj Žižek, nije najveća njezina kvaliteta, štoviše, ona osobito revno prati njezin teorijski pogon. Više od toga, u sretnim slučajevima njezini specijalni efekti leže u subvertiranju temeljnog stava diskusije na koju referira.

Tako je film Barrya Levinsona “Disclosure”, po scenariju M. Crichtona, profesionalna kritika ocijenila kao neokonzervativni, mačistički ideološki odgovor na raspravu o seksualnoj prisili na poslu. Na mjestu žene kao objekta prisile u film je postavljen muškarac, učinak čega je relativiranje kritičkog efekta feminističke društvene teorije. No, da recepcijska mašinerija počiva na dubokom nesporazumu s filmom, a vjerojatno i na tipičnoj ideološkoj autoindoktrinaciji kroz dominantne argumente aktualnih socijalnih teorija poput feminističke, na to upozorava začudna diskrepancija između pretpostavljene konzervativne subverzije (muškarac na mjestu žene, subjekt sistema na mjestu objekta prisile, počinitelj na mjestu žrtve itd.) i slogana “Seks je moć!” kojim se film reklamirao na plakatima. Taj je slogan izravno oprečan poruci filma koju je primila kritika, a koja se da formulirati samo obratnim sloganom “Moć je seks”. Teorem da seksualna prisila proizlazi iz odnosa podređenosti i nadređenosti, dakle iz dominant­nog postava civilizacije, u filmskoj se realnosti koristi na manifest­nom planu i formalno. No zamjena uloge subjekta i objekta prisile ne ponaša se kao antifeministička ideo­loška subverzija, već kao analiza relacija moći unutar “decentraliziranog” i “desubjektiviranog”, informatizi­ranog komunikacijskog postindustrijskog društva i ujedno kao analiza etabliranog socijalno- i političko-teorijskog konstrukta kakav je feministički.

Malo ja i velika moć Drugog

Da je moć što proizlazi iz društvenog položaja osnova i izvor seksualne prisile, taj topos vrijedi barem od robovlasničkog poretka naovamo. Obratno pak, da je seks izvor društvene moći, to saznajemo iz fantazmatske uobrazilje junaka Levinsonovog filma, podšefa u razvojnom odjelu jedne firme za software. Nasuprot ukupnoj konstelaciji, u kojoj on postaje objekt manipulacije (a seksualna prisila je samo dio brijega kojeg on percipira), njegov san da ga sam šef firme seksualno napastvuje u liftu, signalizira da se njegova društvena ambicija, pretenzija na vodeće mjesto u firmi, temelji na njegovoj seksualnoj potenciji koja je predmet tuđe požude (iako je zapravo riječ o želji objekta da bude žuđen ili priznat preko tuđe, šefove, požude). Tako benigna filmska scena otkriva da mjesto koje u realnosti filma zaposjeda žena već apriori, u idiosinkraziji antijunaka, sadrži moment seksualne prisile — krađu njegove subjektivne moći. Otuda se žena-silovateljica doista nalazi na krivom mjestu, zato što je ona i sama predmet manipulacije s višeg mjesta, kojemu ima pristup ali ne i pregled, a seksualna prisila koju ona doista vrši nad podređenim kolegom (bivšim momkom) nema nikakvu “sistemsku” vrijednost, samo je njezina privatna osveta za ranije račune (on se oženio da bi živio prosječni malograđanski život).

Nasuprot manifestnoj konstelaciji filma u kojoj je moć seks — tom triku nasjeda filmska kritika. ali i junakinja filma koja nije pročitala “unutrašnji” scenario — samo se muškarac-objekt prisile drži načela da je seks moć i samo ga to interno uvjerenje iz pozicije objektiviranog subjekta prevodi u poziciju subjekta djelovanja: vođen anonimnim porukama putem kompjuterske pošte, on prodire u cyber-prostor gdje su pohranjene poslovne tajne firme i spašava pravu razvojnu koncepciju. No sretan završetak tog medijsko-seksualnog thrillera izaziva unatražne refleksivne prelome: Kao što postaje očigledno da je junak u ulozi subjekta-istražitelja postao samo teledirigirani objekt manipulacije iz pozadine i da na kraju opet nije dobio mjesto voditelja razvojnog odjela, naknadno se također pokazuje da je u prethodnoj ulozi objekta seksualne prinude bio njezin stvarni subjekt. Tako naime sam na položaju nižeg šefa svakodnevno “nesvjesnim radnjama” seksualno iskorištava svoju sekretaricu azijatskog podrijetla, a istovremeno svoju frustraciju zbog osujećenog napredovanja kompenzira ideologijom žrtve: on, prosječni Amerikanac (bijelac, muškarac, anglo-amerikanac, konzervativac), postao je žrtvenim jarcem emancipacije manjinskih grupa američkog društva: žena, crnaca, latinosa, azijata, homoseksualaca, prostitutki itd. Njegova uobrazilja da je društvena žrtva doista postaje stvarnom onda kad ga tužba protiv seksualne prisile od strane šefice dovede u poziciju da brani svoj “manjinski” status, dakle kad se susretne s realnim razmjerima svoje fantazije o ugroženosti. Subverzija feminističkog teorema o seksualnoj prisili leži u tome što njezinim objektom ne postaje nitko drugi do subjekt neorasističkog, kulturalnog diskursa postindustrijskog društva, upravo onaj koji je u apologetskoj teoriji već proglašen “ranjivim bićem” (R. Rorty).

Mučenik erosa rase

Junak Levinsonovog filma, strukturiran kao podvojeni subjekt želje (koji uvijek želi kao Drugi), ponaša se, prenešen u evropske relacije, kao nosilac antisemitskog ressentimenta. Sivi njemački nacionalni konzervativac, oličen u književnom bardu Bothu Straussu, probudio se nakon provedenog unutarnjemačkog Anschlussa s fantazijom o ukradenom užitku kulturološke premoći klasične državno-nacionalne ideologije desnice, pokopane s velikim porazom nacije 1945. Sva politička tradicija postnacističke Njemačke javlja se u njegovom famoznom eseju “Nabujali jarčji pijev” kao demo­kratska zavjera nad nacijom koja istinski poznaje samo dubinu radikalnog rasnog poriva za samom sobom, samo impuls “potencije za događaj”. Satirski karakter toga ideološkog kvasca za dizanje organa nacije-rase crpi se iz hinjenog ničeanskog jezičnog aparata “nadolazećeg duha tragedije” ili “nabujalog jarčjeg pjeva”, koji namještenim višeznačjem aludira na erotski naboj svečanosti simbolizacije i kultnog ustanovljenja tzv. “naše stvari”. No njegov pravi opsceni značaj leži u vraćanju manifestnoj ideološkoj laži.

Dok se tzv. uljuđeni nacionalizam, s kojim računaju evropski neokonzervativci, definira kao pozitivno htijenje (samoodređenje, samobitnost koje uračunava forme razgraničenja od “drugog” u rasponu od međusobnog isključivanja, preko rata do tzv. “uljudbenog preseljenja naroda”), rasistička mržnja u njemu funkcionira samo kao njegova anomalna pojava. Nakon historijski skoro uspjelog sistematskog istrebljenja Židova i porobljavanja naroda proglašenih manjevrijednima, rasistička mržnja se pokazuje kao sama istina nacionalizma, jer je i samo “htijenje samobitnosti” nacije moguće jedino kao istovremeno isključenje stranog i nepripadnog (E. Balibar). Stoga antisemitizam, kojeg se uljuđeni neokonzervativci stide, nije tek nekontrolirani slučaj rasizma već njegov paradigmatski lik.

Taj obrat u analitičkoj paradigmi nacionalizma potvrđuje se pred historijskim formama njegove ekonomike, naime pred činjenicom legalno sankcionirane i izvršene pljačke nad Židovima u Njemačkoj — u rasponu od konfiskacije kapitala, nekretnina, osobne imovine i radnih mjesta do eksploatacije fizičke radne snage i tjelesne materije (zlatnih zubi i kose) u koncentracionim logorima. Pred tom se činjenicom čak i manijakalna rasna teorija nacionalsocija­lizma čini više prijeko potrebnim ideološkim pokrićem nego uzrokom realno izvršenog zločina iz mržnje prema “Židovu koji ima”, koji “nama pije krv”. Epilog te potrebe za ideološkom samolegitima­cijom vidi se danas u mazohizmu njemačkog državnog slavlja “historijske krivnje”, dok istovremeno agenti velikih koncerna u parlamentu desetljećima ironiziraju zahtjeve za materijalnim obeštećenjem još tisuća preživjelih robova, kupljenih od nacionalsocijalističkog režima u bescjenje.

Fantazma o stranom subjektu koji uzurpira naš užitak, naše “prirodno pravo prvenstva” koje čini samo načelo zakona o strancima svih evropskih država, temeljna je figura preko koje sami sebe denunciraju tzv. uljuđeni evropski neonacionalizami. Tako u njemačkom dokumentarističkom filmu “Zanimanje neonacist”, stvarni neonacist i protagonist filma Ewald Althans — koji toliko osvaja svojim yuppi-izgledom da je prikazivanje filma zabranjeno — u žaru pobijenja “mita o Auschwitzu”, svu svoju kontroliranu mržnju prema zanijekanim žrtvama pred kamerom, u samom krematoriju, odjednom iskaljuje na muhi koja ga iritira: “Ono što smeta, to se likvidira, zar ne?” Botho Strauss, navodna žrtva ultradesnice, odbacuje prethodno nepristojni antisemitizam neprosvjećenih nacionalista da bi u profetskom zanosu apokalipse halucinirao o “hordama obeskućenih i neugostivih” što preplavljuju njemačke granice.

Sindrom nacionalističkog intelekta dan je upravo u obrnutoj slici od one u kojoj se prikazuje. Samobitnost i volja za “sobom”, principi tzv. benignog nacionalizma, u svom ikoničkom kiču odaju inherentni stav radikalne rasističke mržnje koja se hrani iz svakodnevice. Ta gola istina rasizma vidi se jednako u nacističkoj praksi istrebljenja Židova kao i u pseudopolitičkim fantazijama nacionalističkih neokonzervativaca ili seksizmu prosječnog američkog managera. Užasno zujanje muhe, šum u njihovoj fantazmatskoj konstrukciji socijalnih odnosa signalizira krađu njihove požudne moći od drugog. Zato se istinsko mučeništvo prosječnog rasiste sastoji u tome što u demokratskom poretku mora podnijeti prisustvo “drugog”. Demokracija je otuđeni vid njegove iskonske političke moći i njegov iskonski neprijatelj.

 

 

|Homepage|

|Naslovna|

|Tranzitorij 2007|